ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10ο

Η ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟY

Εάν η φαινόμενη κίνηση του ηλίου πέριξ της γης ήταν πραγματική (ισχύοντος του γεωκεντρικού συστήματος), τότε ο ήλιος έπρεπε να διανύει τον ζωδιακό κύκλο (και την εκλειπτική) σε ένα 24ωρο. Πάνω στον μηχανισμό όμως τον διανύει σε ένα έτος, άρα σύμφωνα με το ηλιοκεντρικό σύστημα.

Επίσης, ο ήλιος διανύει τον ζωδιακό κύκλο κατά την ορθή φορά από δυτικά προς ανατολικά. Επάνω στο μηχανισμό ο ήλιος διανύει τον ζωδιακό κύκλο κατά την ανάδρομη φορά από ανατολικά προς δυτικά. Είναι απορίας άξιο γιατί συμβαίνει αυτό. Τι θα συνέβαινε, αν ο ήλιος επί του μηχανισμού, εκινείτο κατά την ορθή φορά (τη σωστή) και κατά συνέπεια η φαινόμενη περιφορά του ηλίου πέριξ της γης θα αντιστρεφόταν; Όλα τα παραπάνω αποτελούν αντίφαση. Ο μηχανισμός έχει κατα- σκευαστεί εποχή κατά την οποία επικρατεί το γεωκεντρικό σύστημα (2ος αιώνας π.Χ.). Μήπως ο κατασκευαστής είναι οπαδός του ηλιοκεντρικού συστήματος και επιμελώς προσπαθεί «να μη ταράξει τα λιμνάζοντα ύδατα»;

Μετά το 262 π.Χ. ο Αρίσταρχος προτείνει το ηλιοκεντρικό σύστημα (1). Αυτό αποτελεί αφορμή για τον επικεφαλής των Στωικών στην Αθήνα, Κλεάνθη, να προ- τείνει την καταδίκη του Αρίσταρχου για αθεΐα.

«Ὡς κινῶν τὴν τοῦ κόσμου ἐστίαν καὶ ταράσσων τὴν τῶν ὀλυμπίων ἠρεμίαν».

Η Ιερή εξέταση δεν ήταν δημιούργημα του φοβερού μεσαίωνα, υπήρχε ανέκαθεν.

Το 412 π.Χ. η κατ’ επίφαση αθηναϊκή Δημοκρατία, διαρκούντος του πολέμου, καταδικάζει τον μέγιστο των σοφιστών Πρωταγόρα για αθεΐα. Αυτός τουλάχιστον ήταν άθεος (2).

Το 399 π.Χ. η επανελθούσα Αθηναϊκή Δημοκρατία, με το πρόσχημα της αθεΐας, καταδικάζει τον Σωκράτη. Η πληγωμένη Δημοκρατία ζητάει εξιλαστήρια θύματα. Ο Σωκράτης καταδικάζεται, με το πρόσχημα της αθεΐας, ως ολιγαρχικός. Εάν καταδικαζόταν για αθεΐα θα ήταν συγκατηγορούμενος του Πρωταγόρα. (Στην πραγματικότητα “πληρώνει τα σπασμένα” των πνευματικών του παιδιών Αλκιβιάδη και Κριτία).

Ο Αρχιμήδης, στο έργο του «Ψαμμίτης», απευθυνόμενος στο Βασιλιά Γέλωνα, γράφει:

“Ἀρίσταρχος δὲ ὁ Σάμιος ὑποθεσίων τινῶν ἐξέδωσε γραφάς, ἐν αἷς ἐκ τῶν ὑπο- κειμένων συμβαίνει τόν κόσμον πολλαπλάσιον εἶμεν τοῦ νῦν εἰρημένου. Ὑποτίθεται γὰρ τά μέν ἀπλανέα τῶν ἄστρων καὶ τόν ἥλιον μένειν ἀκίνητον τὰν δὲ γᾶν περιφέ- ρεσθαι περί τόν ἅλιον κατά κύκλου περιφέρειαν…”.

«Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος δημοσιοποίησε (εγγράφως) κάποιες υποθέσεις σύμφωνα με τις οποίες, από τα υπάρχοντα δεδομένα (παρατηρήσεις-συμπεράσματα) προκύπτει ότι ο κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος αυτού για τον οποίο μιλήσαμε. Διότι υποθέτει ότι τα απλανή άστρα και ο ήλιος παραμένουν ακίνητα την δε γη να περιφέρεται πέριξ του ηλίου σε κυκλική τροχιά……».

Εδώ ο Αρχιμήδης, φορά τα γυαλιά της θρησκοληψίας. Δέσμιος του κοινωνικοθρησκευτικού κατεστημένου των Συρακουσών, δεν προβαίνει στο αυτονόητο:

Αφιερώνοντας, αυτή η μαθηματική ιδιοφυΐα, λίγο από τον πολύτιμο χρόνο του πάνω στην πρόταση του Αρίσταρχου, σε συνδυασμό με την κίνηση του ηλίου επί της εκλειπτικής κατά την ορθή φορά (εκ δυσμών προς ανατολάς), με απλά μαθήματα γεωμετρίας, θα εξηγούσε:

- την διαφορά συνοδικού και αστρικού μήνα

- και την παλινδρόμηση των πλανητών.

Θα δικαίωνε τον Αρίσταρχο και δεν θα χρειαζόταν 1800 χρόνια αργότερα η παρουσία του Κοπέρνικου. Θεωρούμε ότι η πρόταση του Αρίσταρχου δεν ήταν μια αυθαίρετη διαφωνία στην επικρατούσα γεωκεντρική θεώρηση της εποχής, αλλά ένα αποτέλεσμα παρατηρήσεων και λογικών συμπερασμάτων. Το επιβεβαιώνει άλλωστε ο ίδιος ο Αρχιμήδης με το “εκ των υποκειμένων”.

Επανερχόμαστε στην προαναφερόμενη αντίφαση του μηχανισμού.

Ο κατασκευαστής του μηχανισμού, έχει αντιληφθεί αυτή την αντίφαση;

Εάν την έχει αντιληφθεί, προκύπτουν δύο ερωτήματα:

α) Σιωπά επειδή φοβάται;

Ο Ευγένιος Αντωνιάδης γράφει: (3) «ὁ Ἳππαρχος εἶχεν ὡς πρόθεσιν τοῦ βίου τὴν ὅσον τὸ δυνατὸν ἀκριβῆ καὶ ἀκατάπαυστον παρατήρησιν τῶν φαινομένων, θεμέλι- ον καὶ βάσιν πάσης θεωρίας, καὶ ἐπέτυχεν ὡς οὐδεὶς ἄλλος ἐν τῷ κλάδῳ τούτῳ τῆς ἐπιστήμης. Ὅσον δ΄ ἀφορᾷ τὴν δῆθεν τροχιὰν τοῠ Ἡλίου, αὕτη δὲν διδάσκεται πρώτη ἄχρι τῆς σήμερον πρὸς παράστασιν τῶν παρατηρουμένων; Σημειωτέον δ’ ὅτι ὁ Ἴππαρχος οὐδέποτε ἤγειρεν ἐν τοῖς ὑφ’ ἡμῶν ἐξετασθεῖσι κειμένοις τὸ ἐλάχι- στον ἀναιρετικὸν ἐπιχείρημα κατὰ τοῦ ἡλιοκεντρικοῦ συστήματος τοῦ κόσμου. Τοῦτο εἶναι εὔγλωττον. Παρέχων ἀπαράμιλλον, γιγαντιαῖον ἔργον, καὶ ἐπιθυμῶν νὰ παρατηρῇ καὶ νὰ σκέπτηται ἀνενόχλητος, ἀπεσιώπησε, καθ᾿ ἃ φρονοῦμεν, τὴν κὶνησιν τῆς Γῆς, καὶ κατώρθωσεν οὓτω νά ἀποφύγῃ διωγμὸν ἢ δολοφονίαν, ὅπερ δὲν ἐπέτυχον ἀτυχῶς διάφοροι τῶν πρὸ αὐτοῦ ἐν ἀστρονομίᾳ διαπρεψάντων. Ὅθεν καὶ φαίνεται ἡμῖν πιθανόν, ὅτι, περιγράφων τὰς ὁρωμένας κινήσεις τοῦ Ἡλίου καὶ τῶν πλανητῶν, ἐθεώρει, ὅτι περιέγραφε κατ᾿ ἐξοχην φαινόμενα μὴ ἀντιστοιχοῦντα ἐξ ἀνάγκης πρὸς τὴν τόσον συνήθως διάφορον πραγματικότητα τῆς φύσεως».

β) Σε μια εποχή κατάρρευσης του ελληνιστικού κόσμου, ήταν δυνατή μια ριζική ανατροπή της κρατούσας κοσμοθεώρησης;

Στο ερώτημα αυτό η απάντηση είναι αρμοδιότητας φιλοσόφων και ιστορικών.

Παραπομπές

(1) Περί το 262 π.Χ.. ο Κλεάνθης αναλαμβάνει την διεύθυνση της σχολής των Στωϊκών στην Αθή- να διαδεχθής τον θανόντα Ζήνωνα τον Κιτιέα.

(2) «Περὶ μὲν θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι, οὔθ’ ὡς εἰσὶν οὔθ’ ὡς οὐκ εἰσὶν οὔθ’ ὁποῖοί τινες ἰδέαν• πολλὰ γὰρ τὰ κωλύοντα εἰδέναι, ἥ τ’ ἀδηλότης καὶ βραχὺς ὤν ὁ βίος τοῦ ἀνθρώπου». « Για τους θεούς δεν γνωρίζω ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν ούτε με τι μοιάζουν. Διότι πολ- λά είναι αυτά που μας εμποδίζουν να τους γνωρίσουμε, επειδή είναι αόρατοι και μικρός ο ανθρώπινος βιος» Η αρχή από το απωλεσθέν έργο του Πρωταγόρα «Περί Θεών».

(3) Ε. Αντωνιάδη: « Το αστρονομικό έργο του Ιππάρχου». Το σχόλιο ελήφθη από το βιβλίο του Ε. Σπανδάγου: «Η αστρονομία των Αρχαίων Ελλήνων», εκδόσεις ΑΙΘΡΑ 2004.

Πληροφορίες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10ο

Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ - ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

1 σχόλιο: