ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο

ΠΟΙΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΕ ΤΟ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟ

Ποιος είναι λοιπόν ο κατασκευαστής του μηχανισμού; Ο ίδιος ο μηχανισμός κραυγάζει: Είμαι του Ιππάρχου! Επιβεβαίωση του ανωτέρω συμπεράσματος αποτελούν:

α) Η ηλικία του Ιππάρχου. Είναι εξήντα ετών και άρα φτασμένος επιστημονικά.

β) Ο ΄Ιππαρχος στην Αλεξάνδρεια έχει στην διάθεσή του αρχεία εκλείψεων χαλ-

δαϊκά και Αλεξανδρινά.

«ἤδη μέντοι πάλιν ὁ Ἵππαρχος ἤλεγξεν ἀπό τε τῶν χαλδαϊκῶν καὶ τῶν καθ’ ἑαυ- τόν τηρήσεων ἐπιλογιζόμενος μή ἔχοντα ταῦτα ἀκριβῶς» (1).

«Πλέον πάλι λοιπόν ο Ίππαρχος συνέκρινε χαλδαϊκές και δικές του παρατηρή- σεις συμπεραίνοντας ότι δεν συμφωνούν ακριβώς».

«μεταβησόμεθα δή καί ἐπί τάς ὕστερον ἐκτεθειμένας αὐτῷ τρεῖς ἐκλείψεις,ἅς φησίν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ τετηρῆσθαι. Τούτων δὲ τήν πρώτην φησίν γεγονέναι τῷ νδ΄ ἔτει τῆς δευτέρας κατά Κάλιππον περιόδου» (2).

«Θα πάμε μάλιστα και στις μετέπειτα διαθέσιμες σ΄ αυτόν τρεις εκλείψεις για τις οποίες λένε ότι είχαν παρατηρηθεί στην Αλεξάνδρεια. Για την πρώτη από αυτές λένε ότι είχε συμβεί κατά το 54ο έτος της δεύτερης Καλίππειας περιόδου».

Στο κεφάλαιο «Διάταξη διασωθεισών ενδείξεων του σάρου στο μηχανισμό» γράφουμε ότι τα ελληνικά και χαλδαϊκά αρχεία εκλείψεων δεν ήταν αρκετά για να συμπληρωθεί ο σάρος του μηχανισμού.

Ο Ίππαρχος είχε την δυνατότητα υπολογισμού των μελλοντικών εκλείψεων. Σύμφωνα με τον Πλίνιο (3) υπολόγισε τις κινήσεις (άρα και τις εκλείψεις) του Ήλιου και της Σελήνης για 600 χρόνια.

γ) Η απουσία την περίοδο αυτή προσώπου αναλόγου επιστημονικού διαμετρή- ματος το οποίο θα διεκδικούσε την πατρότητα του μηχανισμού.

δ) Η ανωμαλία της Σελήνης επί του μηχανισμού η οποία αποτυπώνεται βάσει της δικής του θεωρίας.

ε) Αν οι κινήσεις ηλίου, Σελήνης και πιθανόν των πλανητών επί του μηχανισμού (με την βοήθεια γραναζιών) απαιτούν γνώσεις συνδυαστικής, ο Ίππαρχος «έπαιζε» την συνδυαστική στα δάχτυλα, σύμφωνα με πληροφορία την οποία διέσωσε ο Πλούταρχος.

«Δοκῶ δὴ τὸ ἐγκαλεῖν ἑτέροις εἶτα περιπίπτειν αὐτὸν οἷς ἐγκαλεῖ καὶ μὴ φυλάτ- τεσθαι τῶν ἐναντιωμάτων μέγιστον εἶναι καὶ τῶν διαπτωμάτων αἴσχιστον. Ἀλλὰ μὴν αὐτὸς τὰς διὰ δέκα ἀξιωμάτων συμπλοκὰς πλήθει φησὶν ὑπερβάλλειν ἑκατὸν μυριάδας οὔτε δι’ αὑτοῦ ζητήσας ἐπιμελῶς οὔτε διὰ τῶν ἐμπείρων τὸ ἀληθὲς ἱστο- ρήσας. Καίτοι Πλάτων μὲν ἔχει τῶν ἰατρῶν τοὺς ἐνδοξοτάτους μαρτυροῦντας, Ἱπποκράτην Φιλιστίωνα Διώξιππον τὸν Ἱπποκράτειον, καὶ τῶν ποιητῶν Εὐριπίδην Ἀλκαῖον Εὔπολιν Ἐρατοσθένην, λέγοντας ὅτι τὸ ποτὸν διὰ τοῦ πνεύμονος διέξεισι• Χρύσιππον δὲ πάντες ἐλέγχουσιν οἱ ἀριθμητικοί, ὧν καὶ Ἵππαρχός ἐστιν ἀποδεικνύ- ων τὸ διάπτωμα τοῦ λογισμοῦ παμμέγεθες αὐτῷ γεγονός, εἴγε τὸ μὲν καταφατικὸν ποιεῖ συμπεπλεγμένων ἀξιωμάτων μυριάδας δέκα καὶ πρὸς ταύταις τρισχίλια τεσ- σαράκοντα ἐννέα, τὸ δ’ ἀποφατικὸν ἐνακόσια πεντήκοντα δύο πρὸς τριάκοντα καὶ μιᾷ μυριάσι» (4).

«Φρονώ όμως ότι το να κατηγορεί κάποιος άλλον κι έπειτα να περιπίπτει ο ίδιος στα σφάλματα που κατηγορεί και να μην φυλάγεται είναι η μεγαλύτερη από τις αντιφάσεις και το πιο ντροπιαστικό λάθος. Ο ίδιος, ωστόσο, λέει για τους τρόπους συμπλοκής των δέκα αξιωμάτων ότι ξεπερνούν σε αριθμό το ένα εκατομμύριο, χωρίς ούτε από μόνος του να έχει μελετήσει το θέμα σοβαρά ούτε να ερμηνεύσει την αλήθεια με τη βοήθεια των πεπειραμένων. Ο Πλάτων όμως έχει ως μάρτυρες υπέρ του τους πιο φημισμένους γιατρούς, τον Ιπποκράτη, τον Φιλιστιώνα, τον Διώξιππο τον Ιπποκρατικό, και από τους ποιητές τον Ευριπίδη, τον Αλκαίο, τον Εύπολι, τον Ερατοσθένη, που λένε ότι το ποτό περνάει και βγαίνει από τον πνεύμονα.

Τον Χρύσιππο, αντίθετα, επικρίνουν όλοι οι ασχολούμενοι με την αριθμητική, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται ο Ίππαρχος, που αποδεικνύει ότι το λάθος του στους υπολογισμούς είναι τεράστιο, αν πράγματι, το μέρος της κατάφασης δίνει εκατόν τρεις χιλιάδες και σαράντα εννέα αξιώματα σε συμπλοκή, ενώ το μέρος της απόφανσης τριακόσιες δέκα χιλιάδες εννιακόσια πενήντα δύο.

στ) Ο καθηγητής κ. Γιάννης Σειραδάκης, κατόπιν υπολογισμών συμπέρανε: «Η διαδοχή των αστρονομικών φαινομένων στο παράπηγμα (5) υποδεικνύει ότι η χρήση του περιορίζεται μεταξύ 33,3ο Ν-37,0 ο Ν» (6).

Θεωρούμε ότι επί του μηχανισμού υπάρχουν αστρονομικές παρατηρήσεις οι οποίες ελήφθησαν από ένα τόπο ο οποίος βρίσκεται μεταξύ αυτής της ζώνης (33,3ο έως 37,0ο Βόρειο γεωγραφικό πλάτος). Ο μοναδικός τόπος αυτή την περίοδο 150 με 100 π.Χ., εντός αυτής της ζώνης, στον οποίο υπάρχει παρατηρητήριο και επιστημονική ομάδα είναι αυτός της Ρόδου. Ο Ίππαρχος στο διασωθέν έργο του

¨Των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων εξηγήσεως¨ στο δεύτερο και τρίτο βιβλίο, αναφέρεται σε παρατηρήσεις ανατολών, δύσεων, συνανατολών και συγκαταδύσεων αστέρων και αστερισμών, οι οποίες έγιναν στη Ρόδο.

«….καὶ ἀπὸ πόστης μοίρας τοῦ ζωδίου ἀρξάμενον ἕως πόστης μοίρας ἔσχατον ἀνατέλλει ἤ [συγκατα]δύνει ἐν τοῖς περὶ τὴν Ἑλλάδα τόποις καὶ καθόλου ὅπου ἐστίν ἡ μεγίστη ἡμέρα ὡρῶν ἰσημερινῶν ιδ΄ καὶ ἡμιωρίου». (7)

«….Και από ποια μοίρα του ζωδίου αρχίζοντας και σε ποια μοίρα τελειώνοντας ανατέλει η συγκαταδύει στους τόπους της Ελλάδας και όπου(σε τόπους του αυτού γεωγραφικού πλάτους) η μεγαλύτερη ημέρα (του θερινού ηλιοστασίου) είναι διάρκειας 14,5 ισημερινές ώρες».

Αναφορά του Ιππάρχου σε ανατολές, δύσεις, συνανατολές και συγκαταδύσεις απλανών αστέρων σε σχέση με τα δώδεκα ζώδια για το γεωγραφικό πλάτος της Ρόδου. Σύμφωνα με τον Ίππαρχο είναι 14,5 ώρες η διάρκεια της μεγαλύτερης ημέ- ρας για το γεωγραφικό πλάτος της Ρόδου(Γ.Π 36ο), 14,6 ώρες για την Αθήνα (Γ.Π 37ο) και 15 ώρες για τον Ελλήσποντο (Γ.Π 41ο).

Εάν λάβουμε υπόψη ότι επί του μηχανισμού ευρίσκονται αστρονομικές παρα- τηρήσεις οι οποίες ελήφθησαν στην Ρόδο σε συνδυασμό με τις Αιγυπτιακές-Αλε- ξανδρινές επιρροές επί του μηχανισμού (αιγυπτιακό ημερολόγιο, σωθικός κύκλος) μήπως αυτό αποτελεί το αδιάσειστο τεκμήριο της πατρότητας του μηχανισμού;

Θεωρείται ότι η κατασκευή του μηχανισμού είναι αποτέλεσμα συνεργασίας ενός μεγάλου αστρονόμου και ενός μεγάλου μαθηματικού. Ο Ίππαρχος εκτός από μεγάλος αστρονόμος, σύμφωνα με την προαναφερθείσα πληροφορία του Πλου- τάρχου είναι και μεγάλος μαθηματικός. Ωστόσο παραμένει το ερώτημα: Υπήρ- ξε πρόσωπο ανάλογου επιστημονικού διαμετρήματος συνεργάτης του Ίππαρχου σ΄αυτή την κατασκευή; Το μοναδικό πρόσωπο αυτή την περίοδο στην Αλεξάνδρεια (150 με 120 π.Χ.) το οποίο ¨θέτει υποψηφιότητα¨ ως πιθανός συνεργάτης του Ιππάρ- χου-εάν υπήρξε συνεργάτης- είναι αυτό του Υψικλή, με την προϋπόθεση ότι ήταν συνομήλικος ή λίγο νεώτερος του Ιππάρχου.

Ο T. Freeth σε παρουσίαση του θέματος ¨ The Antikythera Mechanism: A shocking Discovery from Ancient Greece ¨ στο Πανεπιστήμιο του Stanford χρονολογεί την κατασκευή του μηχανισμού το 205 π.Χ. με σχεδιαστή αυτού έναν από τους Αρχιμή- δη, Ερατοσθένη και Απολλώνιο τον Περγαίο.

α) Όσον αφορά τον Αρχιμήδη και τη σχολή του έχουμε αναφερθεί προηγουμέ- νως. Άλλωστε ο Αρχιμήδης το 205 π.Χ. δεν βρίσκεται εν ζωή.

β) Όσον αφορά τους Ερατοσθένη και Απολλώνιο:

- και οι δύο έχουν συνυπάρξει στην Αλεξάνδρεια (οι θάνατοι και των δύο, 194 π.Χ. και 190 π.Χ. αντίστοιχα, δεν απέχουν πολύ χρονικά). Επίσης, στην εποχή τους ο όρος μοίρα (στην αστρονομία και στα μαθηματικά) δεν έχει ακόμη εισαχθεί.

-έμμεσα πλην σαφώς, οι Πλίνιος και Πτολεμαίος καταρρίπτουν κάθε πιθανότητα κατασκευής του μηχανισμού από αυτούς, καθόσον και οι δύο (Πλίνιος, Πτολεμαίος) έχουν πρόσβαση στις πηγές πληροφόρησης για τους δύο προαναφερόμενους ως υποψήφιους κατασκευαστές του μηχανισμού.

Εάν κάποιος πέραν του Ιππάρχου είχε την δυνατότητα πρόβλεψης των εκλείψε- ων μετά από υπολογισμούς, θα υπήρχε αναφορά του Πλίνιου.

Ο Πτολεμαίος στο 4ο, 5ο και 6ο βιβλίο της Μαθηματικής Σύνταξης στα οποία αναφέρεται στις κινήσεις της Σελήνης και των εκλείψεων, δεν κάνει καμία αναφο- ρά παρατηρήσεων του Ερατοσθένη και του Απολλώνιου, παρά μόνο σε αυτές του Ιππάρχου. Είναι αδύνατο λοιπόν ο Πτολεμαίος στο έργο του να αναφέρεται άμεσα ή έμμεσα (μέσω Ιππάρχου) σε αστρονομικές παρατηρήσεις του Μέτωνα, Τιμόχαρη, Αρίστυλλου και Αρίσταρχου (5ος, 4ος, 3ος αιώνας π.Χ.) και εσκεμμένα να αγνοεί με- ταγενέστερους αυτών.

Σημείωση: O Ίππαρχος μεταβαίνει στην Αλεξάνδρεια το 146 π.Χ. (8) έτος κατά το οποίο επέρχεται η καταστροφή της Κορίνθου και με την καταστροφή αυτή έχουμε συνδέσει την κατασκευή και την έναρξη λειτουργίας του μηχανισμού χρονικά. Εάν προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τη σχέση που πιθανόν έχει ο Ίππαρχος με την Κόρινθο πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα ακόλουθα:

1) Ο Ίππαρχος, σύμφωνα με τον Πτολεμαίο, για τον υπολογισμό της διάρκειας του τροπικού έτους λαμβάνει υπ΄όψη αρχεία ηλιοστασίου των Μέτωνα και Ευ- κτήμονα, του Αρίσταρχου, τα οποία είναι Αθηναϊκά αρχεία με παρατηρήσεις που έχουν λάβει χώρα στην Αθήνα.

«ἕνεκεν μὲν οὖν παλαιότητος αἱ τε ὑπό τῶν περί Μέτωνα καὶ Εὐκτήμονα τε- τηρημέναι θεριναί τροπαί καὶ αἱ μετά τούτους ὑπό τοῦ περί Αρίσταρχου …ὡς καί Ἱππάρχω δοκεῖ φαίνεσθαι» (9).

«Εξαιτίας λοιπόν της παλαιότητας των θερινών τροπών (ηλιοστασίων) οι οποίες παρατηρήθηκαν και καταγράφηκαν από την επιστημονική ομάδα των Μέτωνος και Ευκτήμονος και αργότερα από αυτήν του Αρίσταρχου… όπως και ο Ίππαρχος φαίνεται να πρεσβεύει».

2) Ο Ίππαρχος γράφει: (10)

«ὑποκείσθω δὲ ἡμῖν ὁ ὁρίζων πρός τήν ἐπίσκεψιν ὁ ἐν Ἀθήναις, οὗ ἐστιν ἡ μεγί- στη ἡμέρα ὡρῶν ἰσημερινῶν ιδ΄ καὶ τριῶν πεμπτημορίων, τό δὲ ἔξαρμα τοῦ πόλου περί μοίρας λζ΄».

«Υποθέτουμε τον ορίζοντα της Αθήνας στον οποίο η μεγαλύτερη ημέρα είναι 14 και τρία πέμπτα ισημερινές ώρες το δε έξαρμα του πόλου (γεωγραφικό πλάτος) είναι περί τις 37 μοίρες».

Από τα παραπάνω προκύπτουν τα ερωτήματα:

α) Τα αρχεία ηλιοστασίων των Μέτωνα και Ευκτήμονα ο Ίππαρχος τα βρήκε στην Ρόδο ή στην Αλεξάνδεια ή ο ίδιος για την απόκτησή τους μετέβει στην Αθήνα; Ως γνωστόν ο Αρίσταρχος μετά το 262 π.Χ. αναγκάζεται να μεταβεί από την Αθήνα στην Αλεξάνδρεια και λογικό είναι να πήρε μαζί του και τα αρχεία των εργασιών του.

β) Οι αστρονομικές παρατηρήσεις οι οποίες έγιναν στην Αθήνα είναι του Ιπ- πάρχου ή κάποιου τρίτου; Σημειώνουμε ότι στο διασωθέν έργο του Ιππάρχου οι αναφερόμενες αστρονομικές παρατηρήσεις αφορούν τους τόπους της Αθήνας και της Ρόδου.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η Αθήνα του 2ου αιώνα π.Χ. αποτελεί σκιά του παλιού της εαυτού, τα μεγαλεία του 5ου αιώνα είναι μια εφιαλτική ανάμνηση, παρόλα αυτά, η Αθήνα εξακολουθεί να είναι το φιλοσοφικό κέντρο του κόσμου σε αντίθεση με την Αλεξάνδρεια η οποία είναι το επιστημονικό κέντρο.

Στην Αθήνα λειτουργούν:

• Η Φιλοσοφική σχολή (Ακαδημία) του Πλάτωνος, ή οποία θα κλείσει οριστικά το 529 μ.Χ με διάταγμα του Ιουστινιανού

• Η περιπατητική σχολή (Λύκειο) του Αριστοτέλη

• Η Σχολή των Επικουρείων (Κήπος)

• Η Στωική σχολή

• Η Σχολή των Κυνικών και

• όσοι έχουν απομείνει από σοφιστές, ηδονιστές, σκεπτικιστές κ.λ.π. Επίσης, στην Αθήνα υπάρχουν:

Τα αντίγραφα των έργων των Τραγικών (τα πρωτότυπα ευρίσκονται στην Αλεξάνδρεια)

Τα έργα των φιλοσόφων (Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Θεόφραστου, Επίκουρου, Χρυσίππου κ.λ.π.)

Οι λόγοι των ρητόρων

Οι μαθηματικές πραγματείες των Οινοπίδη του Χίου, Ιπποκράτη του Χίου, Ιππία του Ηλείου, του Θεαίτητου, του Ευδόξου, του Δεινόστρατου, του Μεναίχμου.

Τα αστρονομικά αρχεία των Μέτωνα, Καλίππου κ.λ.π.

Επομένως, η Αθήνα άξιζε τον κόπο μιας επίσκεψης ενός διανοουμένου του 2ου αιώνα π.Χ.. όπως ο Ίππαρχος. Οι μετρήσεις αστρονομικών παρατηρήσεων, οι οποίες έγιναν στην Αθήνα, εκφραζόμενες σε μοίρες, ενισχύουν μια τέτοια υπόθεση.

Εάν ο Ίππαρχος μετέβη στην Αθήνα ανακύπτουν τα ερωτήματα: α) Πότε μετέβη;

β) Έχει ο Ίππαρχος έμμεση πληροφόρηση η άμεση αντίληψη της καταστραφεί- σας Κορίνθου;

Η απόσταση Αθήνας Κορίνθου είναι μικρή. Ένα συνταρακτικό νέο μαθαίνεται σύντομα. Πέραν τούτου ένα πλοίο της εποχής της γραμμής Πειραιάς-Ρόδος ή Πειραιάς-Αλεξάνδρεια πολλές φορές είχε ως ενδιάμεσο σταθμό τις Κεχριές, οι οποί- ες ήταν το επίνειο της Κορίνθου και ένα σημαντικό εμπορικό λιμάνι της εποχής εκείνης. Ένας επιβάτης που ταξίδευε με κάποιο πλοίο αυτής της γραμμής, κατά τον χρόνο παραμονής του πλοίου στο λιμάνι των Κεχριών είχε τον χρόνο να επι- σκεφτεί την Κόρινθο.

Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, μήπως ο Ίππαρχος εάν επισκέφτηκε την Αθήνα, κατά την αναχώρησή του με πλοίο από τον Πειραιά, του δόθηκε η δυνατότητα να αποκτήσει εικόνα της καταστραφείσας Κορίνθου;

Παραπομπές

1) Πτολεμαίου: Μαθηματική Σύνταξις, βιβλίο δ΄κεφάλαιο β΄.

2) Πτολεμαίου: Μαθηματική Σύνταξις, βιβλίο δ΄κεφάλαιο ια΄.

3) PLINIUS, “Naturalis Historia” Βιβλίο ΙΙ παραγρ. 53.

4) Πλουτάρχου: ΗΘΙΚΑ «Περί Στωϊκών Εναντιωμάτων.

5) Παράπηγμα Αστρονομικό ημερολόγιο με αναφορές επί του χρόνου ανατολών και δύσεων αστέρων και αστερισμών,χαραγμένο στο πρόσθιο σταθερό μέρος του μηχανισμού.

6) Σειραδάκη, Ι. The Antikythera mechanism: Astronomy and Technology in ancient Greece. Παρου- σίαση στο Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης.

7) Ιππάρχου: Των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων εξηγήσεως, βιβλίο β’ κεφ δ’.

8) Σιμόπουλου Δ.: «Έν αρχή ην Ίππαρχος». Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας 24 Ιουνίου 2000.

9) Πτολεμαίου: Μαθηματική Σύνταξις, βιβλίο γ΄ κεφάλαιο α΄.

10) Ιππάρχου: «Των Αράτου και Ευδόξου φαινομένων εξηγήσεως» βιβλίο α΄ κεφάλαιο γ΄. (Ομοίως αναφορές αστρονομικών παρατηρήσεων γενόμενες στην Αθήνα, κεφ. δ’, ζ’ και ια’ στο ίδιο βιβλίο).

Πληροφορίες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο

Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ - ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Δεν υπάρχουν σχόλια: